TAJEMNICE II WOJNY ŚWIATOWEJ. Atlas Werke w Gnadenfrei

   Pod koniec 1943 roku sytuacja wojenna nazistowskich Niemiec wymagała szczególnego wzmożenia produkcji zbrojeniowej, a tę można było prowadzić na Dolnym Śląsku, nie narażonym bezpośrednio na działania wojenne i bombardowania. Przenoszone tu (od wiosny 1943 roku), bądź budowane na miejscu zakłady przemysłu zbrojeniowego, a także realizacja nowych zamówień wymagały sił roboczych, które w coraz większej liczbie zaczął dostarczać hitlerowski obóz koncentracyjny Gross – Rosen.

   Przeniesiony z Bremy do Gnadenfrei oddział Atlas Werke znalazł swoją siedzibę w nowo wybudowanej fabryce, która powstała na przełomie 1943 i 1944 roku przy ówczesnej Habendorferstrase.

Dwie duże hale zostały wzniesione przez tajne - składające się z więźniów narodowości żydowskiej -    komando z KL Gross – Rosen, które zajmowało się budową mniej znanych obiektów na Dolnym Śląsku. Dziś wiele wskazuje na to, że oprócz załogi Atlasa na terenie piławskiej fabryki zbrojeniowej pracowali więźniowie z obozu koncentracyjnego w Rogoźnicy (jeńcy wojenni i robotnicy przymusowi). Niestety, jak dotąd nie udało się odnaleźć żadnych dokumentów potwierdzających to wydarzenie. Mimo to można przypuszczać, że więźniowie mieszkali na terenie fabryki przy dzisiejszej ul. Groszowieckiej, lub doprowadzano ich z jednego z podobozów działających na terenie naszego powiatu. Dowodem na to drugie może być fakt, że filie KL Gross – Rosen istniały w Dzierżoniowie, Bielawie, Pieszycach, Mościsku i w Niemczy.

Jak wynika z moich dotychczasowych badań, wiosną 1943 roku zajęto na potrzeby Atlas Werke hale w opróżnionej tkalni Zimmermanna (po wojnie Piławskie Zakłady Przemysłu Odzieżowego, potem Z.P.O. Bobo), natomiast w październiku 1943 roku zajęto gmach Szkoły Dziewcząt przy ulicy Szkolnej 6 (obecnie Specjalny Ośrodek Szkolno – Wychowawczy). Na początku lat 90., gdy odtajniono część niemieckich akt, okazało się, że produkowano w nich (między innymi ! ) części do silników elektrycznych stosowanych do napędu jednoosobowych torped kierowanych typu Neger i Marder. Dziś także wiemy, że po zajęciu Gnadenfrei przez oddziały Armii Czerwonej, z nieznanych dotąd przyczyn zamknięto dla ludności cywilnej teren obejmujący niemal połowę miejscowości. Wtedy były to: od wschodu, Feldstrase (obecnie ul. Fabryczna), od zachodu, Habendorferstrase (ob. ul. Groszowiecka), od północy, Kleine Seite (ob. ul. Mała), od południa, Topferstrase i Schulstrase (ob. ul. Krótka i Szkolna) razem z placem Piastów Śląskich (wówczas Kirchplatz) i parkiem.

Do dziś wśród starszych mieszkańców miasta funkcjonuje nazwa „ruska dzielnica”, którą określa się obszar zajęty wówczas przez Rosjan. Należy zaznaczyć, że teren zamknięty był do kwietnia 1947 roku. Dopiero po tej dacie „wyczyszczone” obiekty przejęło Wojsko Polskie.

P.S.
Jak dotąd nie udało się zdobyć żadnego dokumentu, który określałby, co jeszcze produkowano w piławskiej fabryce Atlasa. Nie natrafiono też na jakiekolwiek informacje mówiące o badaniach przeprowadzonych zaraz po wojnie przez rosyjski wywiad, oraz polskie instytucje wojskowe i państwowe. CDN

***
Poniżej możecie Państwo obejrzeć propagandowy film ukazujący niemiecką torpedę Neger w akcji.

Więcej informacji na ten i inne tematy związane z historią Piławy Górnej znajdziecie Państwo w książce p.t. „Piławskie opowieści. Zeszyt historyczno – krajoznawczy nr 8.”

Konferencja w Czechach

W dniach 16 – 18 października, w Suchdolu nad Odrą, odbyła się V Międzynarodowa Konferencja Morawian. 

Już po raz trzeci miałem zaszczyt uczestniczyć w tym niecodziennym spotkaniu, które tradycyjnie poświęcone było historii Braci Morawskich. Jej głównym tematem było życie i działalność misjonarzy, Davida Zeisbergera i Georga Schmida, którzy w osiemnastym stuleciu pracowali wśród rdzennych mieszkańców Ameryki i Afryki.

Pomimo, iż z naszego kraju zaproszono delegacje innych miast, byliśmy, wraz z panem Igorem Leginowiczem, jedynymi reprezentantami Polski. Podczas sobotniej sesji przedstawiłem artykuł p.t. „ Zasłużeni dla dziedzictwa kulturowego ziemi dzierżoniowskiej – Bracia Morawscy z Gnadenfrei”. W konferencji wzięło udział ponad dwudziestu wykładowców m.in. z Czech, Niemiec i Afryki.

Sprostowanie pana Tomasza Maciejczyka

Szanowni Państwo,

W sierpniu ukazał się przewodnik turystyczny pt. "Coś więcej niż góry Sowie. Przewodnik po ziemi dzierżoniowskiej". Przy okazji tworzenia informacji dotyczących Piławy Górnej zostały wykorzystane materiały pochodzące ze strony internetowej Pana Arnolda Kordasiewicza: www.geocities.com/pilawagnadenfrei

Informacje zaczerpnąłem z tego źródła, jako że jest to najciekawsze opracowanie dotyczące Braci Morawskich w tym regionie, na jakie natrafiłem. Niestety, przez niedopatrzenie materiały te wykorzystałem bez konsultacji z autorem, za co Go przepraszam, składając zarazem wyrazy głębokiego szacunku dla pracy, jaką włożył w stworzenie tak wyczerpującego i ciekawego źródła informacji, jaką jest strona internetowa poświęcona historii Piławy Górnej oraz książka "Piławskie Opowieści".

Tomasz Maciejczyk
autor przewodnika "Coś więcej niż góry Sowie. Przewodnik po ziemi dzierżoniowskiej"

Brak zgody na pamiątkowy kamień

Pomimo, iż wymieniona w dokumentach droga jest zarośnięta (patrz zdjęcie) i tylko sporadycznie użytkowana przez rolników, burmistrz naszego miasta nie wyraziła zgody na żadną z proponowanych inicjatyw. Nie pomogły argumenty mówiące o polskości tych ziem, a także te związane z promocją miasta. W związku z zaistniałą sytuacją, współorganizator PTTK w Ząbkowicach Śląskich, postanowił przenieść uroczystość do Sulisławic w powiecie Ząbkowickim.

Wizyta Heinza Piepera

26 lipca odwiedził nasze miasto niemiecki historyk i publicysta, Heinz Pieper.

Podczas spotkania gość zwiedził Górę Parkową, lapidarium na byłym cmentarzu Braci Morawskich, najstarszą część dawnego osiedla Gnadenfrei, oraz teren byłej fabryki zbrojeniowej, Atlas Werke. Podczas rozmowy poruszyliśmy wiele tematów, m.in. związanych z historią i współpracą polsko - niemiecką.
Podobna wizyta miała miejsce 6 czerwca b.r. Wówczas przebywał w Piławie prezes Freundeskreis Zinzendorfschlos Berthelsdorf, dr Dietrich Meyer, z którego Stowarzyszeniem współpracuję od pięciu lat. Należy zaznaczyć, iż długotrwały wpływ tych kontaktów na stosunki polsko - niemieckie jest równie ważny, a nawet ważniejszy, niż decyzje polityków.

Konferencja historyczna

W dniu 9 czerwca w Miejskim Ośrodku Kultury odbyła się konferencja historyczna poświęcona 820 - leciu Piławy Górnej.
 
Konferencja, której celem było poszerzenie i propagowanie wiedzy na temat naszej miejscowości, była pierwszym tego typu wydarzeniem naukowym w powojennej historii miasta. W jej programie znalazły się wykłady dr Tomasza Przerwy z Uniwersytetu Wrocławskiego, Rafała Brzezińskiego z Izby Regionalnej w Dzierżoniowie, a także mój. Kolejna, która prawdopodobnie odbędzie się w przyszłym roku, będzie obejmować tematy związane z rozwojem przemysłu włókienniczego i powstałą w XVIII w. gminą Braci Morawskich.